L'etimologia de quauques mots revisitada peu Peiroton a la lutz deus sons estudis gascons. Aquiu que n'avetz lo debut, qui anarà en s'amplificant a mesura deu temps.
arronçar (lo tropèth), arhoncilhar - arhoncilh -fòrma afixada de arronç, òc ancian rons, ronsar, cat. arronsar, ronsar, val. arrunsar, oc ancian ronsar (= cat. arronsar, gasc. arronçar), esp. ronce , picard ronche, gasc. froncilh, froncilhar, cat. frunzir, fr. fronce, froncer, òc mod. froncir; etim. francic hrunkja (arrupa, plec), ved aquiu. La grafia arhoncilhar qu'ei la normativa, totun illegitima, la f de froncilh, froncilhar froncer, fruncir, frunzir etc que provien probablament d'ua ipercorreccion gascona o tolosana de la particula prostetica deu mot gascon *arronç (oc ancian rons) -> *fronç , o sia que las fòrmas dab f (fronce, froncer, froncir, froncilh, froncilhar etc) que son plan las mei recentas qui derivan de l'etimologica shens f e non lo contrari (ved. FEW: francic hrunkja = arroncilh, plec contra Coromines, arabe rams, grimaisha). Ved. aquiu entà mei d'explics e d'arguments.
arronçar (gitar dab voléncia, tirar). D'après Coromines, l'arabe ar rams (la grimaisha) que seré a l'origina de l'esp. ronce, ronzar (anar en zigazagant) e ronza (= sotavento) e cat. arronsar (arroncilhar, plegar), ronsar (har lo mus) e ronsa (a la ronsa = a la deriva, au grat deu vent). Entà lo mot gasc. arronçar (ahonar), arronç, òc/cat a la ronsa, òc/cat. ronsar, esp. ronza, Wartburg que prepausa ua auta solucion: lo latin rŭmex (arromec). Com los dus romanistas ne son pas d'acòrd enter si, aumensh l'un deus dus que's deu enganar. Segon lo Peiroton, shens que l'un, en fèit los dus. Arromec que vien plan de rŭmex, totun n'ei pas lo cas d' arronç. Arronç qu'ei lo derivat postverbau d'arronçar, format a partir de honsar dab la protèsi gascona ar- (arhonsar), medisha etimologia que ahonar (lat. (ad) fundare) - l'etimon qu'ei lo de fŭndus (gasc. hons) e de fŭnda (gasc. hona). Lo mot qu'ei donc de construccion gascona, L'oc. ronsar o ronçar qu'ei ua fòrma (mau) corregida deu vèrbe gascon arronçar e las expressions oce ispanicas 'a la ronsa / a la ronza que derivan deu gascon 'a l'arronç'. Ved. aquiu entà mei d'explics e d'arguments.
caishalòt -Segon Coromines, deu mot portugués cachola (cap, tèsta), totun shens pròva ni bons arguments. Segon Peiroton: deu mot gascon caishalut qui ei la fòrma deu mot d'atestacion la mei anciana (cachalut, Sent Joan de Lutz, 1628). Caishalut = provedit de caishaus, dentut, caracteristica qui diferéncia lo caverat de las autas baléias. Puish caishalòt per cambi de sufixe (atestat en la dusau mitat deu sègle 17). Aqueste mot gascon qu'ei a l'origina deu mot en hèras lengas europèas (fr. cachalot, esp. cachalote etc). Etimon: gasc. caishau lat. capsus, *capsalis. Ved. aquiu entà mei d'explics.
caverat- Lo mot mei ancian de totas las lengas romanicas tà designar lo caishalòt qu'ei gascon. Mot non repertoriat per Wartburg. Segon lo Peiroton, lo mot qu'ei un celtisme, deu galés cauaru- qui significa gigant-, sufixat dab -acus. Prumèra atestacion cauerac (1258) (de *cauaracus). Atestacion mei tardiva (sègle 14): cauerat per confusion d'afixe. Ved. aquiu entà mei d'arguments e d'explics.
gahús, guèhus, antic. e dial. gaús, fòrmas pirenencas corresponent a l'oc caús, còis, id. ved. aquiu. Deu mot roman càuus, un germanisme segon tots los bons autors, meilèu un celtisme segon la teoria deu Peiroton, d'etimon, kawos -a : cridassèr - per un ausèth, dont cauannu- (derivacion dejà galesa de *kawàmos = hòrt cridassèrn) (gasc. chavan, empront d'oil), cauetta (fr; chouette) e cauekka (> gavèca, fr. chevêche, basco kaheka) son de derivats afixats. D'ausèth cridassèr a ausèth nocturn, la significacion deu mot que derivè dinc a designar un aute volatile nocturn: lo tinha-hus, tostemps en composicion sintagmica com hus en gascon (cf. tinha-hus sinonime d'ausèth-tinha).: soritz-cauva (lit. 'soritz-hus'), fr. chauve-souris (lit. 'hus-soritz'), id.. Lo mot gahús que s'arretròba en basco (gauhuntz, gauhontz, gabontz) e en catalan (gaús), probablament un empront au gascon en los dus cas. Ved. tanben tinhahús (tinha-hus) e tumahús (tumar-hus) mots aparentats a gahús e caús via lo (faus) sintagma conservat en basco: gau huntz. De la medisha manèra, lo catalan qu'a lo mot gamarús (gavèca), supausadament d'origina sintagmica e gascona: gamar-hus.
gau (s.f.) fòrma allelica de canau en gascon: la gau -> l'agau ved. galet, etim. latin. canalis.
jumpar. Mot de formacion astur-leonesa (cantabre inclús), etimon latin plumbum (plom). Chumbar significa cabussar en asturian e en galician (totun non en portugués). Lo cantabre qu'a lo mot chombar qui significa cabussar, jumpiar qui significa agitar. Lo mot qu'a viatjat cap a l'èst (basco biscain txonbo-egin: cabussar) e au sud com ac atesta lo mot chumblicar en aragonés (fòrma afixada de chumblar) qui significa jumpar (cf. en gascon jumblar, jumplar, jumpolar, var. de jumpar). Deu gascon lo mot qu'ei passat tau lengadocian. Lo mot anglés to jump (sautar) qu'a probablament la medisha origina, manlhevat deu basco, de l'espanhòu dialectau o deu gascon (sègle 16). Qu'imagini shens pena (totun shens pròva) que lo manlhèu hispanic o gascon en anglés s'ei hèit via l'argot deus marins de las naus de vela.
justagarra (s.f). Etimologia supausada prelatina per G. Rolhfs, totun plan gascona segon lo Peiroton qui i reconeish dus mots modèrnes: justa (vestit ajustat, sègle 17) e garra (cama, partida inferiora de la cama, mot galés dont lo mot francés jarret ei ua fòrma afixada), allusion au caractèr lagopus de l'ausèth (patas sencerament cobèrtas de plumas qui evocan garramachasa. Lo mot qu'ei estat masculinizat: eth justagar, un justagar -> edj ustagar, un ustagar.
marraca (s.f.) ved. marraisha.
marraisha (s.f.). Tolh, can o gat de mar, espècia d'esqüale, en gascon maritime. Coromines que hè derivar l'esp. marrajo (raquin), cat. marraish (raquin-shardinèr Lamna nasus) deu mot basco 'marra' (miaulet, nhiaulet deu gat). Peiroton qu'a adoptat ua ipotèsi hòrt mei sensada, mercés au linguista breton D. Le Bris. Que s'ageish d'un mot viatjaire qui a supausadament la soa origina en gallò, (en gallò, marache, var. de morache, mourache) deu breton morach (id.), fòrma allelica de morc'hast, de mor (mar) e gast (canha) = raquin, lit. canha de mar. Lo mot deu gascon baionés '(le) marraisha (le marrache, s.f. ) que deriva de l'òil (la) marache per geminacion despreciativa e que deu estar a l'origina deu mot castelhan (el) marrajo (sègle 17) (via la fòrma esp. mei anciana el *marraxo, conservada en basco: marraxo) e deu catalan marraix. De l'esp. ancian *marraxo que vienen l'asturian marrachu e lo portugués marracho. Lo gascon qu'a tanben marraca (telaranha) de l'esp. marraja (adj. marrajo-a = faussilhàs-sa, de l'esp. marrajo, lo raquin). Los canadians qu'an incorporat lo mot en francés (marraîche = requin-taupe o veau de mer, gascon: barrlcòt o raquin-shardinèr).
maire. Lo mot qu'ei emplegat en gascon de Baiona despuish aumensh lo sègle 13. Possiblament un gallicisme ancian, totun ua ipercorreccion gascona de màye (màger) suu modèle negue -> negre o quate -> quatre n'ei pas descartadera. De màger, deu latin major, cf anglés mayor. fr. maire, id.
mirca. Estela (espècia d'esqüale de 2m deu tipe gat de mar, tolh), en gascon maritime. Atestat en gascon baionés deu sègle 13 ençà (mirc). Lo mot qu'ei repertoriat peu FEW, totun shens explicacion etimologica. Segon lo Peiroton (après D. Le Bris): mot viatjaire atestat en gallo d'Isla d'Yeu (moerg, id.) en santongés de l'Isla d'Oleron (mirque, id.) e en gascon bogés (mirca, id.) explicat peu mot breton morgui: raquin, de mor (mar) e ki (can), can de mar.
perrèc, perrec, perrac. L'etimologia deu mot que demora controversada. Wartburg (FEW) que'u hasò derivar deu basco perreka, totun shens mei d'explics sus l'etimon e shens nat argument contra l'ipotèsi invèrsa (manlhèu gascon en basco). Que permeteratz au Peiroton un explic etimologic plan gascon entàd aqueths mots. Que deven representar versions gasconas (e afixadas) deu mot latin pīlleum (pelha, perrec) afixat dab l' afixe --accu e cambi d'afixe per assimilacion vocalica e confusion (-eccu): pilleacu-> -> perrac, perrèc, perrec. La geminacion de perrac, perrec qu'ei expressiva, despreciativa, com la deu gascon perrissa, qui deriva deu latin pellicia. Esperrecar que vien de perrec, perrèc, mentre esperracar que vien de perrac. Lo mot qu'esto emprontat en catalan (parrac, parrec, sègle 19, esparracar, s. 20)), en aragonés (perreque) e en basco (perreka). Entà mei d'exlpics, ved. aquiu.
perruca. medisha etimologia que perrec, dab cambi d'afixe. O de pèth, afixat, la geminacion per influència de perrec e de perrissa. Lo doblon parruca / perruca que rapèra un aute doblon damorar - demorar. La notacion -a- de la e pretonica deu gascon ancian n'ei pas hòrt significativa.
.
arronçar (lo tropèth), arhoncilhar - arhoncilh -fòrma afixada de arronç, òc ancian rons, ronsar, cat. arronsar, ronsar, val. arrunsar, oc ancian ronsar (= cat. arronsar, gasc. arronçar), esp. ronce , picard ronche, gasc. froncilh, froncilhar, cat. frunzir, fr. fronce, froncer, òc mod. froncir; etim. francic hrunkja (arrupa, plec), ved aquiu. La grafia arhoncilhar qu'ei la normativa, totun illegitima, la f de froncilh, froncilhar froncer, fruncir, frunzir etc que provien probablament d'ua ipercorreccion gascona o tolosana de la particula prostetica deu mot gascon *arronç (oc ancian rons) -> *fronç , o sia que las fòrmas dab f (fronce, froncer, froncir, froncilh, froncilhar etc) que son plan las mei recentas qui derivan de l'etimologica shens f e non lo contrari (ved. FEW: francic hrunkja = arroncilh, plec contra Coromines, arabe rams, grimaisha). Ved. aquiu entà mei d'explics e d'arguments.
arronçar (gitar dab voléncia, tirar). D'après Coromines, l'arabe ar rams (la grimaisha) que seré a l'origina de l'esp. ronce, ronzar (anar en zigazagant) e ronza (= sotavento) e cat. arronsar (arroncilhar, plegar), ronsar (har lo mus) e ronsa (a la ronsa = a la deriva, au grat deu vent). Entà lo mot gasc. arronçar (ahonar), arronç, òc/cat a la ronsa, òc/cat. ronsar, esp. ronza, Wartburg que prepausa ua auta solucion: lo latin rŭmex (arromec). Com los dus romanistas ne son pas d'acòrd enter si, aumensh l'un deus dus que's deu enganar. Segon lo Peiroton, shens que l'un, en fèit los dus. Arromec que vien plan de rŭmex, totun n'ei pas lo cas d' arronç. Arronç qu'ei lo derivat postverbau d'arronçar, format a partir de honsar dab la protèsi gascona ar- (arhonsar), medisha etimologia que ahonar (lat. (ad) fundare) - l'etimon qu'ei lo de fŭndus (gasc. hons) e de fŭnda (gasc. hona). Lo mot qu'ei donc de construccion gascona, L'oc. ronsar o ronçar qu'ei ua fòrma (mau) corregida deu vèrbe gascon arronçar e las expressions oce ispanicas 'a la ronsa / a la ronza que derivan deu gascon 'a l'arronç'. Ved. aquiu entà mei d'explics e d'arguments.
caishalòt -Segon Coromines, deu mot portugués cachola (cap, tèsta), totun shens pròva ni bons arguments. Segon Peiroton: deu mot gascon caishalut qui ei la fòrma deu mot d'atestacion la mei anciana (cachalut, Sent Joan de Lutz, 1628). Caishalut = provedit de caishaus, dentut, caracteristica qui diferéncia lo caverat de las autas baléias. Puish caishalòt per cambi de sufixe (atestat en la dusau mitat deu sègle 17). Aqueste mot gascon qu'ei a l'origina deu mot en hèras lengas europèas (fr. cachalot, esp. cachalote etc). Etimon: gasc. caishau lat. capsus, *capsalis. Ved. aquiu entà mei d'explics.
caverat- Lo mot mei ancian de totas las lengas romanicas tà designar lo caishalòt qu'ei gascon. Mot non repertoriat per Wartburg. Segon lo Peiroton, lo mot qu'ei un celtisme, deu galés cauaru- qui significa gigant-, sufixat dab -acus. Prumèra atestacion cauerac (1258) (de *cauaracus). Atestacion mei tardiva (sègle 14): cauerat per confusion d'afixe. Ved. aquiu entà mei d'arguments e d'explics.
gahús, guèhus, antic. e dial. gaús, fòrmas pirenencas corresponent a l'oc caús, còis, id. ved. aquiu. Deu mot roman càuus, un germanisme segon tots los bons autors, meilèu un celtisme segon la teoria deu Peiroton, d'etimon, kawos -a : cridassèr - per un ausèth, dont cauannu- (derivacion dejà galesa de *kawàmos = hòrt cridassèrn) (gasc. chavan, empront d'oil), cauetta (fr; chouette) e cauekka (> gavèca, fr. chevêche, basco kaheka) son de derivats afixats. D'ausèth cridassèr a ausèth nocturn, la significacion deu mot que derivè dinc a designar un aute volatile nocturn: lo tinha-hus, tostemps en composicion sintagmica com hus en gascon (cf. tinha-hus sinonime d'ausèth-tinha).: soritz-cauva (lit. 'soritz-hus'), fr. chauve-souris (lit. 'hus-soritz'), id.. Lo mot gahús que s'arretròba en basco (gauhuntz, gauhontz, gabontz) e en catalan (gaús), probablament un empront au gascon en los dus cas. Ved. tanben tinhahús (tinha-hus) e tumahús (tumar-hus) mots aparentats a gahús e caús via lo (faus) sintagma conservat en basco: gau huntz. De la medisha manèra, lo catalan qu'a lo mot gamarús (gavèca), supausadament d'origina sintagmica e gascona: gamar-hus.
galet, galeta. fòrmas afixadas de gau ( = canau) (s.f.).etimon: lat. canalis. Lo mot gascon galet designa un canalet formant honilh, en particular lo honilh anatomic de la faringe. Per extension: la garganta e, locaument, ua chorrada de liquide (en Aran). Etimologia mau explicada peus melhors linguistas qui n'i an pas briga sabut arreconéisher l'etimon, esconut per la pèrda de la n intervocalica miant tà la pèrda d'ua sillaba. Pr'aquò, l''Atlas Linguistic, consultat peu Peiroton (qui n'ei pas lingüista professionau mès qui aprengó a léger de joenet), qu'indica clarament que son fòrmas allelicas gasconas de canalet e canaleta (en particular galeta de la hont = canaleta de la hont, cf. ALFg). Mots viatjaires a l'origina deus mots cat galet, val. gallet, cat. galleta = galleda (herrat), benasqués: galet, gall (chorrada de liquide), arag. gallé (garganta), gallete (garganta), galillo-gallillo (lengueta de la faringe = galipet, locaument: òs deu coth), esp gallete (garganta), galillo (lengeta de la faringe, galipet), galleta (galeton = lo recipient dab pishader), port. galhete (garganta), galheta (galeton) etc. etc. Béver a galet a l'origina de cat etc beure a galet, beure a gall (benasqués), a gallete (esp) etc. en fr. tanben, a la regalade, per confusion. Prumèra atestacion deu mot: sègle 12, manlhèu gascon en un tèxte redigit en latin.
gau (s.f.) fòrma allelica de canau en gascon: la gau -> l'agau ved. galet, etim. latin. canalis.
jumpar. Mot de formacion astur-leonesa (cantabre inclús), etimon latin plumbum (plom). Chumbar significa cabussar en asturian e en galician (totun non en portugués). Lo cantabre qu'a lo mot chombar qui significa cabussar, jumpiar qui significa agitar. Lo mot qu'a viatjat cap a l'èst (basco biscain txonbo-egin: cabussar) e au sud com ac atesta lo mot chumblicar en aragonés (fòrma afixada de chumblar) qui significa jumpar (cf. en gascon jumblar, jumplar, jumpolar, var. de jumpar). Deu gascon lo mot qu'ei passat tau lengadocian. Lo mot anglés to jump (sautar) qu'a probablament la medisha origina, manlhevat deu basco, de l'espanhòu dialectau o deu gascon (sègle 16). Qu'imagini shens pena (totun shens pròva) que lo manlhèu hispanic o gascon en anglés s'ei hèit via l'argot deus marins de las naus de vela.
justagarra (s.f). Etimologia supausada prelatina per G. Rolhfs, totun plan gascona segon lo Peiroton qui i reconeish dus mots modèrnes: justa (vestit ajustat, sègle 17) e garra (cama, partida inferiora de la cama, mot galés dont lo mot francés jarret ei ua fòrma afixada), allusion au caractèr lagopus de l'ausèth (patas sencerament cobèrtas de plumas qui evocan garramachasa. Lo mot qu'ei estat masculinizat: eth justagar, un justagar -> edj ustagar, un ustagar.
marraca (s.f.) ved. marraisha.
marraisha (s.f.). Tolh, can o gat de mar, espècia d'esqüale, en gascon maritime. Coromines que hè derivar l'esp. marrajo (raquin), cat. marraish (raquin-shardinèr Lamna nasus) deu mot basco 'marra' (miaulet, nhiaulet deu gat). Peiroton qu'a adoptat ua ipotèsi hòrt mei sensada, mercés au linguista breton D. Le Bris. Que s'ageish d'un mot viatjaire qui a supausadament la soa origina en gallò, (en gallò, marache, var. de morache, mourache) deu breton morach (id.), fòrma allelica de morc'hast, de mor (mar) e gast (canha) = raquin, lit. canha de mar. Lo mot deu gascon baionés '(le) marraisha (le marrache, s.f. ) que deriva de l'òil (la) marache per geminacion despreciativa e que deu estar a l'origina deu mot castelhan (el) marrajo (sègle 17) (via la fòrma esp. mei anciana el *marraxo, conservada en basco: marraxo) e deu catalan marraix. De l'esp. ancian *marraxo que vienen l'asturian marrachu e lo portugués marracho. Lo gascon qu'a tanben marraca (telaranha) de l'esp. marraja (adj. marrajo-a = faussilhàs-sa, de l'esp. marrajo, lo raquin). Los canadians qu'an incorporat lo mot en francés (marraîche = requin-taupe o veau de mer, gascon: barrlcòt o raquin-shardinèr).
maire. Lo mot qu'ei emplegat en gascon de Baiona despuish aumensh lo sègle 13. Possiblament un gallicisme ancian, totun ua ipercorreccion gascona de màye (màger) suu modèle negue -> negre o quate -> quatre n'ei pas descartadera. De màger, deu latin major, cf anglés mayor. fr. maire, id.
mirca. Estela (espècia d'esqüale de 2m deu tipe gat de mar, tolh), en gascon maritime. Atestat en gascon baionés deu sègle 13 ençà (mirc). Lo mot qu'ei repertoriat peu FEW, totun shens explicacion etimologica. Segon lo Peiroton (après D. Le Bris): mot viatjaire atestat en gallo d'Isla d'Yeu (moerg, id.) en santongés de l'Isla d'Oleron (mirque, id.) e en gascon bogés (mirca, id.) explicat peu mot breton morgui: raquin, de mor (mar) e ki (can), can de mar.
perrèc, perrec, perrac. L'etimologia deu mot que demora controversada. Wartburg (FEW) que'u hasò derivar deu basco perreka, totun shens mei d'explics sus l'etimon e shens nat argument contra l'ipotèsi invèrsa (manlhèu gascon en basco). Que permeteratz au Peiroton un explic etimologic plan gascon entàd aqueths mots. Que deven representar versions gasconas (e afixadas) deu mot latin pīlleum (pelha, perrec) afixat dab l' afixe --accu e cambi d'afixe per assimilacion vocalica e confusion (-eccu): pilleacu-> -> perrac, perrèc, perrec. La geminacion de perrac, perrec qu'ei expressiva, despreciativa, com la deu gascon perrissa, qui deriva deu latin pellicia. Esperrecar que vien de perrec, perrèc, mentre esperracar que vien de perrac. Lo mot qu'esto emprontat en catalan (parrac, parrec, sègle 19, esparracar, s. 20)), en aragonés (perreque) e en basco (perreka). Entà mei d'exlpics, ved. aquiu.
perruca. medisha etimologia que perrec, dab cambi d'afixe. O de pèth, afixat, la geminacion per influència de perrec e de perrissa. Lo doblon parruca / perruca que rapèra un aute doblon damorar - demorar. La notacion -a- de la e pretonica deu gascon ancian n'ei pas hòrt significativa.
.
