Lo gascon qu'a balhat mots tà autas lengas. Que pòt ocórrer que lo mot é càmbie de genre en passant deu gascon tà l'auta lenga. Aqueste fenomèn que pòt estar botat en relacion dab la fonetica deu gascon occidentau.
Dus exemples dejà vists, dab mots lanusquets e/o bascogascons (i.e. gascon de la Còsta Basca) balhats a l'espanhòu.
Gasc marrache (Palay), marracho (TdF), en grafia alibertina:
marraisha s.f.; fr.
chien de mer, sorte de squale, deu gallo:
marache,
(s.f. id.) - >
esp. ancian marraxo - >
esp. marrajo
s.m. (fr.
squale, requin). Lo mot que passè de l'espanhòu en occitan en conservar lo genre masculin, totun dab un cambi de significacion: marraco (
s.m.) (Dic. Oc. Ubaud).
Gasc tornade s.f. (Alibertin:
tornada: fr. 1- volée, châtiment - > 2- t. meteorol. : tornade ) - >
esp. tornado s.m. (fr. la
tornade). Sus la conservacion de la prononciacion de la "o" pretonica deu mot "tornade", que podetz consultar las remarcas qui n'èi hèit au pòst passat, que las torni arrepréner un pòc enlà. De notar que D. Sumien, enganat per ua ipotèsi etimologica borida e arreborida, hòrt complicada qui non hè nat cas de l'existéncia deu mot en gascon, que recomanda l'adopcion en occitan de la fòrma espanhòla : (lo) tornado (s.m.), en plaça de la fòrma gascona: la tornada (ved.
aquiu). O sia que lo cambiament de genre, que l'observam aquiu en occitan tanben.
Aquest procèssus de cambiament de genre, que'u podem botar en relacion dab duas caracteristicas de la varietat de gascon a l'origina deu passatge en espanhòu.
Prumèr, la fòrma de l'article definit femenin lanusquet e bascogascon "le", aisidament con
·honut dab un article masculin. Que cau remarcar, d'aulhors qu'a Passaje /Pasaia au ras de Sent Sebastian (Guipuscoa), l'article definit en gascon b'èra vadut epicèn. Tant la fòrma masculina de l'article definit com la femenina qu'èra "le". Qu'ei un eusquarisme en gascon. Aquesta informacion suu caractèr epicèn de l'article gascon au Guipuscoa, que l'avem mercés a l'article de Serapio Múgica (ved.
aquiu) e qu'ei confirmada peu tèxte de la cançon Aitona Ixidro Elusu en gascon de Pasaia publicada per Firmin Iturriza de cap a las annadas 1950. Que i legem:
le niñ ploraue fr. l'enfant pleurait (ved.
aquiu). Notatz, en passant, la fonetica de la fòrma verbau "ploraue" (de léger a la faiçon espanhòla e non occitana). Lo gascon de Pasaia presentava trèits fonetics particulars, possiblament arcaïzants, per arrepòrt au biarnés com la conservacion de la prononciacion /o/ de la o pretonica, que non /u/, non pas a tot còp, dilhèu pas sonque en combinason dab "r". En gascon pasaiar, qu'escrivèvan, a la mòde espanhòla, "plorar" (e non plurar), per contra "supar" e non "sopar" (cf. Múgica, sopar en gr. alibertina). En gascon de Baiona-Anglet-Biàrritz (BAB), qu'arretrobam aquesta faiçon de prononciar. Que podem mentàver "oratge", "florete", "trobat" en Larrebat en plaça d' ouratge, flourete, troubat cf. les poésies gasconnes de Larrebat e l'abans-díser de H. Gavel on aqueste trèit i ei mentavut). En biarnés, lo toponime Ortès que poiré estar un eretatge fossilizat d'aquesta faiçon de prononciar. Ua auta particularitat deu gascon de Pasaia qu'èra la prononciacion de la v intervocalica com en gascon generau /w/, mentre qu'èra passada a /β/ en gascon de BAB com en parlars de Biarn (hòra Vic-Bilh).
Dusau, en gascon occidentau, la "a' pòst-tonica a la fin deus mots no's diferéncia pas foneticament de la "e"pòst-tonica. Que hè impossibla la deduccion deu genre d'un mot a partir de la simpla terminason e o a. Negue o nega que's pronóncia tot parièr en gascon lanusquet. Qu'ei ua caracteristica compartida enter lo gascon occidentau e lo catalan orientau (negre = negra).
Que podem observar aquesta caracteristica de las "e" e "a" pòst-tonicas con
·honederas en gascon occidentau qu'ei autanplan a l'origina de quauques cas de cambiament de genre de mots gascons especificament passats tà l'occitan.
Qu'ei lo cas dab Maremne (cf. "Lo Marensin e lo Maremne d'autscòps") vadut "Maremna" en occitan segon Sumien e lo Jornalet. En gascon, la "e" pòst-tonica de Maremne (deu lat. maritimu-) qu'ei de sostien, n'ei pas etimologica, exactament com la deu toponime catalan Maresme (El Maresme) qui'n partatja exactament la medisha origina etimologica.
Adara que sec un exemple qui, au contra deus qui precedeishen, n'ei pas sonque deu maine teoric, que demora ipotetic. Que s'ageish deu mot occitan "lugre" o "lugres, mot masculin o masculin plurau. Jo que jògui ua confusion de genre e aquiu qu'avetz las rasons. En occitan deu prumèr quart deu sègle 19, segon A. Fabre d'Olivet (Dictionnaire de la Langue d'Oc rétablie), lugres (s.m.p.) que significava: 1- astres, estelas, 2- per metafòra, uelhs . En gascon contemporanèu, ne trobam pas lo substantiu sonque devath fòrmas de las afixadas com lugran dont la significacion ei: 1- astre lusent, estela, 2-uelh 3- locaument: lugranhet (fr. ver luisant) (Palay); autanplan en Gasconha garonesa, que i trobam lugret, var. alugret (1- estela, 2-eslambrec) (TdF). Tots aqueths mots afixats que son masculins. Lo breçòu deu mot "lugre" qu'ei probablament garonés, cf. lo libe de G. Balloux suus mots de la Natura en Gascon garonés. Alugret qu'ei autanplan emplegat peu poèta agenés Jansemin (1798 - 1864) dab la significacion d'estela (TdF). L'origina d'aqueste mot "lugre" qu'ei a l'evidéncia galesa. En efèit, *lugra (s.f.) que significa "lua" en (proto-)celtic e la significacion etimologica deu mot qu'ei (la) lusenta (ved. los diccionaris de proto-celtic, per exemple lo celticon de l'Universitat de Guallas,
aquiu). En celtic, lo mot qu'ei plan femenin, com luna en latin, d'etimologia analòga se non cognat (luna < *lugh-na ved. Delamarre Dic. Gaul.). L'existéncia deu mot alugret que permet de postular lo mot qu'èra tanben femenin en gascon ancian: la lugra (o la lugre en grafia anciana) - > l'alugra (l'alugre) -> l'alugret. De la medisha faiçon, lugra ou lugre (s.f.) - > lugret -> lugre (s.m), puishque *lugra e lugre e's pronóncian parièr en gasc. occidentau. Lo mot gascon lugran (s.m.), derivat afixat e sinonime deu mot occitan lugre, qu'empacha tota confusion de genre. Jo que supausi lo mot *lugra (s.f.) qu'estó espudit deu gascon, remplaçat peus sons derivats vaduts masculins per afixacion. En occitan, la significacion d'astre lusent, estela, deu mot "lugre" (s.m.), plan atestada per Fabre d'Olivet (1820), qu'ei desconeishuda au TdF. Que sembla largament perduda, non la tornam trobar en nat diccionari occitanista contemporanèu, sauv error de part mea. En occitan, "lugre" (dab la significacion d'astre qui luseish) qu'ei estat remplaçat per "lugarn". Totun, la significacion deu maine astronomic qu'a lo mot occitan "lugarn" que resulta probablament de l'influx deu mot gascon "lugran". L'etimon de "lugarn" qu'ei lo mot proto-celtic loukarnon var. loukarna (s.n). qui significa lampa, lum artificiau (ved. los dic. de proto-celtic, per exemple lo de l'Universitat de Gualas, consultable
aquiu). Lo mot occitan "lugarn" qu'ei cognat deu mot fr." lucarne", deu mot breton "lugern", etcc. En fr. ancian "lucarne" = fr. "lampe", "torche", "flambeau" (Ved. l'entrada lucarne au Dic Godefroy) ; en breton "lugern" = quauquarren qui luseish, qui brilha.