Au demiei deus tèxtes medievaus mei antics on i trobam mentavut lo nom deus Gascons, n'i a un qui ei regular(a)ment ignorat o desbrombat, tant peus gasconistas com peus occitanistas, a maudespieit de la soa antiquitat. L'arrason que n'ei probable aqueth tèxte qu'ei espanhòu e fin finala hòrt pòc coneishut per aqueth costat deçà-pòrt, e, de fèit, guaire mei per l'aut enlà. Lo tèxte que remonta a l'an 1154, çò qui'n hè un deus mei ancians qui i mencionan los gascons de manèira diferenciada deus vascons, se non m'engani pas. Aqueth tèxte qu'ei important entà l'Istòria deus Gascons pr'amor que testimònia de la prumèra gran andada istòrica de l'immigracion gascona en Espanha. Que's tracta de la cartapuebla (equivalent aus fòrs e costumas de per noste) qui lo rei Alfons VII de Leon e Castilha autregè a la vila castilhana d'Illescas. Aquera vila qu'ei situada au bèth centre de la peninsula, a un trentenat de quilomètres de Toledo e de Madrid. Lo rei Alfons que hè clarament d'Illescas ua vila gascona, de poblants e governança gascons.
"Nullus habeat ibi hereditatem nisi Gascones. Et dono vobis pro foro ut non habeatis alcaldem neque iudicem nisi Gascones”
O sia, mei o mensh:
"Qu'arrés (degun) non aja ací ua possession, qui non sia pas Gascon. E que vse'n balhi com a fòr entà que non ajatz nat alcade (cònsou màger) e nat jutge qui non sian pas Gascons."
Aquera frasa en latin medievau, que la cita l'universitari basco José Luis Orella Unzué en son article consacrat a la gasconizacion deu règne de Navarra a l'edat miejana (gasconización medieval occidental del reino de Navarra, in Lurralde : inves. espac. 33 (2010), p. 177-208; publicat online). Eth medish que la tien de l'universitari navarrés Fernando González Ollé.