Aquiu qu'avem un exemple interessant d'etimologia d'aparença simpla e non questionabla qui, en realitat, ne tien pas a la rota de cara a ua analisi un pòc mei afinada, quitament peu non-linguista qui soi. .
En gascon lo mot "bome" varianta "bòme", grafiat "vòmer", "vomer" qu'ei sinonime d'arrèlha qui ei l'etimon mei productiu a la nòsta zona (oc. rèlha,port; relha, esp. reja, cat., arag. rella, astur-leon. rella, reja). En francés, lo mot qu'ei "soc", deu mot galés *succu- qui significa "bodic""fr. groin du porc". Aqueste mot "soc" qu'ei particular, ne l'arretrobam en nada lenga romanica, lhevat lo francés e...lo gascon. Lo mot n'ei pas au TdF. En gascon, soc n'ei pas sinonime d'arrèlha mès que designa l'arrega (fr. sillon tracé par le soc).En breton, bome que's ditz souc'h (*succu) e soc que's ditz ... bom, buem o bomm (ved. aquiu e acerà ), çò d'invèrse qu'en gascon.
En gascon, lo mot qu'a un derivat afixat: vomet. La fòrma d'aqueste derivat n'ei pas briga la prevista per l'etimologia generaument acceptada qui ei vōmer. Doncas, duas possibilitats:
1a- l'etimon qu'ei vōmer e lo derivat qu'ei de formacion populara, en non conformitat dab l'etimon.
1b- Lo derivat qu'ei de formacion regulara e l'etimon n'ei pas vōmer.
Doncas, que ns'estam peu momentdab las duas possibilitats 1a et 1b, que'ns cau poder eliminar ua. Proseguim. Qué nes disen los tèxtes en gascon ancian?
Qu'avem duas occuréncias en lenga anciana, qui l'amic Jan Ives Gaubert (JIG) m'a trobat. Totas duas que son de la region de Bordèu, a la termièra de Gasconha. Que citi l'amic Jan Ives Gaubert:
... e que l’am en lo “Trésor de Pèire de Corbiac” (o Corbian), trobador medoquin au s. XIIIau:«E sai… / De Sangar, com aucís ab un vomier dos cents…»
(Ref biblica: Jutges 3, III)
La forma qu’ei problematica. Be pòrta ua -r, ja! mes en çò qui sembla un sufix tonic en -ièr, com si l’autor s’avossi “lengadocizat” o francizat lo mot (trobador qu’èra, e qu’avè estudiat en país d’oïl).
Au mensh qu’atèsta lo mot qu’ei au lexic d’un trobador nòrd-gascon.
• Mes sustot que s’i lei en los archius de Bordèu (sègle XIVau, grafia originau dab R) en ua taula de prètz:
«Vomer de gravas, xv deners; de palu, iiii soudz. – Cotre de gravas, vi deners; de palu, xviii deners»
Aquí “vomer… cotre” que responen aus “1 huembre; 1 cuytre” de Jaca… Atau las grafias medievaus (pas las transcripcions pachòcas deus atlas linguistics en grafias ‘patoisantes’) be conservèvan l’R.
Au mensh qu’atèsta lo mot qu’ei au lexic d’un trobador nòrd-gascon.
• Mes sustot que s’i lei en los archius de Bordèu (sègle XIVau, grafia originau dab R) en ua taula de prètz:
«Vomer de gravas, xv deners; de palu, iiii soudz. – Cotre de gravas, vi deners; de palu, xviii deners»
Aquí “vomer… cotre” que responen aus “1 huembre; 1 cuytre” de Jaca… Atau las grafias medievaus (pas las transcripcions pachòcas deus atlas linguistics en grafias ‘patoisantes’) be conservèvan l’R.
La fòrma "vomier" deu trobador medoquin qu'apunta cap a un derivat afixat deu nòste mot (vomièr). N'i a pas nada traça de "r" hens lo radicau, çò qui renfòrça l'ipotèsi 1b. La fòrma vomer deu tèxte deus archius bordelés qu'ei ambigua, que pòt representar vóme(r) o vomèr. L'accentuacion n'ei pas jamei precisada en la scripta anciana.
La solucion que'nse balhada per las enquèstas de l'equipa deu Miralh (Seguy et al.). A l'ALG II 264 que i son las fòrmas "bòmen" e "bómen" recuelhudas respectivament a Areta en Varetons e en Vath d'Aspa. Aquestas fòrmas que son interessantimas. Que-nse permetem de remontar tà *vomĭnem o *bomĭnem deu quau e's pòden derivar "bòme" e "bome" (o vòme etc) shens dificultat. Alavetz las fòrmas afixadas "vomet" e "vom(i)èr" que s'explican de manèira simpla, shens problèma: vòme, vome -> vomet, vomèr, vomièr.
L'etimon de *vominem / *bominem e serà latin ou celtic?
Jo que dirí celtic, per intuicion. D'abòrd, lo lexic latin eth-medish que presenta ua anomàlia qui a a hà'nse perpensar. Lo mot qu'ei vōmer, vōmĕris en çò de Ciceron, totun qu'ei vōmis, vōmĕris en çò de Vergili. Aquestas fòrmas latinas qu'explican shens problèma lo mot italian vomere e las divèrsas fòrmas aragonesas huambre, buembre etc (< vōmĕrem). Totun, las fòrmas gasconas vom(i)èr, vómen etc ne's dèishen pas har derivar aisidament a partir de vōmĕrem. Lo mot celtic *bomo- o *bomis adaptat en latin de Bordèu que las poderé explicar. Prengam l'exemple deu mot celtic penno- (gasc. cap, tèsta, extremitat). Qu'apareish com a pennon en un grafeti de Clarmont. Que'u trobam en las glòsas latinas com a "pennis" ( "caput") e com a 'pennum" (acutum) (DAG 34, reportat per Delamarre, Dic. Gaul.) En gascon, las duas fòrmas que son que arrepresentadas; arepennis (< are-pennis) - > arpent > arpentar; penno- -> gasc. penon, fr. pignon. N'ei pas impossible (jo que dirí qu'ei probable) qu'ua fòrma galesa *bomis sia a l'origina de la fòrma latina vōmis per crotzament dab vōmer.
Lo gascon e lo francés qu'an conservat lo mot gallés "succu" (soc), que son solets en tota la Romania a ac aver hèit. Totun lo mot gascon "soc" qu'a ua significacion un chic diferenta de la deu mot francés, tostemps en rapòrt dab la tecnica araira. Lo latin qu'emprontè lo mot galés rĭca (a l'origina deu mot "arrega" en gascon, en fr. sillon du soc) e l'aute mot galés aratro- (aratrum= fr. charrue du labour). Los galés qu'èran mèstres en aquesta tecnica agricòla. Que'm sembla hòrt probable lo latin de la region de Bordèu que's guardè lo mot indigèn (celtic) adaptat en latin com a bomĭnem dont lo derivat romanic e's difusí dinc a Biarn e Oèst-Bigòrra. Las variantas biarnesas dab n finau que poirén derivar deu diminutiu *bomenet per desafixacion. Aquestas fòrmas afixadas en -et que poiren explicar la vacilacion vocalica de la tonica deu mot shens afixa, bòme -> bomet -> bome. La grafia deu mot en gascon ancian qu'ei probablament d'inspiracion latina. La "r" finau de la grafia deu mot n'ei pas justificada, n'ei pas etimologica. L'etimon proto-celtic deu mot *bomo-, *bomis qu'ei bonno- (tust, còp) (cf. *bonno Celtic Lexicon). Lo mot cornic bom qu'avè precisament aquesta significacion de tust, còp segon Victor Henry (Lex. etym. breton).
Evidentament, ne descartarèi pas l'ipotèsi d'ua evolucion pròpia e anormau deu mot latin vomis. Totun, l'existéncia du mot bomm en breton, las anomàlias de las fòrmas gasconas respècte aus mots contemporanèus emplegats en italian e aragonés e lo fèit que las duas atestacions ancianas deu mot e sian de la region bordalesa que ns'avisa aquesta fòrma latina anormala deu gascon que poiré en realitat amagar un celtisme. Non podem descartar l'ipotèsi que lo mot gascon e sia un celtisme originari deu nòrd-est de Gasconha.
Alavetz, la mea conclusion que serà: en abséncia de derivats deu mot qui presentarén la "r" prevista per la teoria d'ua derivacion a partir de vōmer, n'avem pas nat bon argument filologic qui ns'indica qu'aquesta ipotèsi d'ua derivacion de vōmer ei la bona. La grafia deu mot dab ua "r" finau n'ei pas justificada per la morfologia deus mots en gascon e en occitan trobadorenc . Aquesta observacion e lo fèit que variantas deu mot presentan ua "n" finau que ns'incitan a postular ua possibilitat alternativa, sia la d'ua anomalia deu mot latin, sia un celtisme.